Soil Health and Fertilizer Management
मातीचे आरोग्य टिकवणे हे शाश्वत शेतीसाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे. माती संवर्धन आणि योग्य प्रकारे खत वापरणे या पद्धतींमुळे पीक उत्पादन आणि मातीची सुपीकता वाढवता येते. शेतकऱ्यांनी मातीचे आरोग्य कसे राखावे आणि मृदा व्यवस्थापनासाठी कोणकोणत्या सरकारी योजना उपलब्ध आहेत, याची सविस्तर माहिती खाली दिली आहे.
शेतकऱ्यांनी मातीच्या आरोग्यासाठी काय करावे?
- योग्य खत वापरा: माती परीक्षणानुसार योग्य प्रमाणात खत वापरणे आवश्यक आहे. यामुळे मातीला आवश्यक असलेले पोषक घटक योग्य प्रमाणात मिळतील.
- सेंद्रिय खते वापरा: नियमितपणे सेंद्रिय खतांचा वापर केल्याने मातीची सुपीकता टिकून राहते आणि मातीतील सेंद्रिय पदार्थ वाढतात.
- खतांचा योग्य वापर: खत मुळांजवळ लावल्यास ते अधिक प्रभावी ठरते. मातीवर पसरवण्याऐवजी मुळांजवळ खतांचा वापर करा.
- फॉस्फॅटिक खतांचा संयमित वापर: मुळांचे आणि देठांचे योग्य प्रकारे वाढीसाठी फॉस्फॅटिक खतांचा संयमाने वापर करा. विशेषतः डाळींच्या पिकांसाठी हे महत्त्वाचे आहे, कारण डाळी जमिनीत नैसर्गिकरीत्या नायट्रोजनची पूर्तता करतात.
- मृदा पुनरुत्थान: आम्लयुक्त मातीसाठी चुना आणि खारट मातीसाठी जिप्सम वापरा. यामुळे मातीची गुणवत्ता सुधारते.
- सेंद्रिय शेती प्रमाणपत्र: जे शेतकरी सेंद्रिय शेतीकडे वळू इच्छितात, त्यांनी किमान पाच शेतकऱ्यांचा गट तयार करून “Participatory Organic Guarantee System (PGS – India)” साठी नोंदणी करावी. त्यासाठी जवळच्या प्रादेशिक परिषदेचा किंवा सेंद्रिय शेती केंद्राशी संपर्क साधावा.
शेतकऱ्यांना कोणते सहाय्य मिळू शकते?
मृदा आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि खत व्यवस्थापनासाठी शेतकऱ्यांना विविध शासकीय योजनांद्वारे आर्थिक सहाय्य मिळू शकते:
| योजना | सहाय्याची रक्कम | अर्हता |
|---|---|---|
| ISOPOM | जिप्सम/पायराइट/चुना/डोलोमाइट पुरवठा | प्रति हेक्टर ₹750 |
| ISOPOM | सूक्ष्म पोषक घटकांचा पुरवठा | प्रति हेक्टर ₹500 |
| राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियान | सेंद्रिय शेतीचा अवलंब | प्रति हेक्टर ₹10,000 |
| राष्ट्रीय फलोत्पादन अभियान | वर्मी-कंपोस्ट युनिट | प्रति युनिट ₹30,000 (1 हेक्टर क्षेत्रासाठी) |
| कार्य योजना सेंद्रिय शेती योजना | वर्मी-कंपोस्ट युनिट | प्रति युनिट ₹2,500 |
| कार्य योजना सेंद्रिय शेती योजना | बायोडायनामिक कंपोस्ट | प्रति युनिट ₹250 |
| कार्य योजना सेंद्रिय शेती योजना | C.P.P. संस्कृती युनिट | प्रति युनिट ₹250 |
| कार्य योजना सेंद्रिय शेती योजना | पॉलीथिन वर्मी बेड | प्रति युनिट ₹5,000 |
| कार्य योजना सेंद्रिय शेती योजना | एकात्मिक पोषण व्यवस्थापनाचा प्रचार | प्रति हेक्टर ₹1,000 |
| मृदा सर्वेक्षण आणि मृदा परीक्षण योजना | माती परीक्षण (NPK) | प्रति नमुना ₹15 |
| मृदा सर्वेक्षण आणि मृदा परीक्षण योजना | सूक्ष्म पोषक घटकांची तपासणी | प्रति नमुना ₹200 |
| मृदा सर्वेक्षण आणि मृदा परीक्षण योजना | PH, EC भौतिक आणि रासायनिक विश्लेषण | प्रति नमुना ₹250 |
| मृदा सर्वेक्षण आणि मृदा परीक्षण योजना | पाण्याचे परीक्षण | प्रति नमुना ₹100 |
| मृदा आरोग्य आणि सुपीकता व्यवस्थापन प्रकल्प | सेंद्रिय खतांचा प्रचार | प्रति हेक्टर ₹500 |
| मृदा आरोग्य आणि सुपीकता व्यवस्थापन प्रकल्प | आम्लयुक्त मातीसाठी चुना/बेसिक स्लॅग | प्रति हेक्टर ₹500 |
| राष्ट्रीय सेंद्रिय शेती योजना | फळे आणि भाजीपाला कचऱ्यापासून कंपोस्ट युनिट स्थापन | 33% सबसिडी ₹60 लाखांपर्यंत |
| राष्ट्रीय सेंद्रिय शेती योजना | जैव खत आणि जैव कीटकनाशक युनिट | 25% सबसिडी ₹40 लाखांपर्यंत |
| एकात्मिक धान्य विकास कार्यक्रम | गहू, डाळी, तांदूळ यासाठी सूक्ष्म पोषक घटकांचा पुरवठा | 50% खर्च, प्रति हेक्टर ₹500 पर्यंत |
| तेलबिया उत्पादन कार्यक्रम | सूक्ष्म पोषक घटकांचा पुरवठा | 50% खर्च, प्रति हेक्टर ₹500 पर्यंत |
| ऊस विकास योजना | जिप्सम, सूक्ष्म पोषक घटक आणि हिरवळीचे खत | 50% खर्च, प्रति हेक्टर ₹1,000 पर्यंत |
संपर्क साधण्यासाठी:
या योजनांबद्दल अधिक माहिती घेण्यासाठी शेतकऱ्यांनी आपल्या जवळच्या तालुका कृषी अधिकारी, उपविभागीय कृषी अधिकारी, जिल्हा अधीक्षक कृषी अधिकारी, किंवा विभागीय सहसंचालक कृषी अधिकारी कार्यालयाशी संपर्क साधावा.
उपयुक्त स्रोत:
- वेबसाइट: महाराष्ट्र कृषि विभाग
- किसान कॉल सेंटर: टोल-फ्री क्रमांक 1800-180-1551
हे मार्गदर्शन शेतकऱ्यांना मातीचे आरोग्य सुधारण्यासाठी आणि शासकीय सहाय्य योजनांचा लाभ घेण्यासाठी मदत करेल. शाश्वत शेतीसाठी माती संवर्धन आणि खत व्यवस्थापनाचे महत्त्व अधोरेखित करण्यास हे उपयुक्त ठरेल.
